Temu và câu chuyện 'bắt người không có lông'

Vấn đề được đặt ra khi chúng tôi chia sẻ với nhau câu chuyện một sàn thương mại điện tử nước ngoài ra mắt rầm rộ tại thị trường Việt Nam dù chưa được đăng ký với Bộ Công Thương.

Câu chuyện “bảo vệ ngược” hiện lên trong đầu tôi.

Thứ nhất, xét về mặt sản phẩm, hàng ngoại có lợi thế vượt trội so với hàng nội khi bán hàng trên thương mại điện tử.

Hầu hết các đơn hàng mua qua thương mại điện tử chỉ có giá trị từ vài chục đến vài trăm nghìn. Theo Quyết định 78/2010/QD-TTg, đơn hàng dưới 1 triệu đồng được miễn thuế nhập khẩu và thuế giá trị gia tăng. Trong khi hầu hết các sản phẩm hiện nay đều phải chịu thuế giá trị gia tăng 10% và thuế nhập khẩu có thể lên tới vài chục phần trăm thì lợi thế này không hề nhỏ.

Thông thường, hàng hóa có nguy cơ mất an toàn, thường gọi là hàng hóa nhóm 2, phải trải qua quá trình kiểm tra đảm bảo đạt quy chuẩn kỹ thuật trước khi nhập khẩu. Nhưng hàng hóa nước ngoài mua qua thương mại điện tử có giá trị nhỏ nên cũng được miễn nghĩa vụ này.

Điều này đồng nghĩa với việc sản phẩm kém chất lượng, chất độc hại có thể đến tay người tiêu dùng. Mới đây, nhà chức trách Hàn Quốc phát hiện sản phẩm bán trên Shein – sàn thương mại điện tử xuyên biên giới – bị nhiễm nồng độ hóa chất vĩnh viễn cao gấp hàng trăm lần mức cho phép.

Nhiều hàng hóa bán từ nước ngoài cũng không có giấy phép – yêu cầu kiểm tra trước để đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng. Ví dụ, mỹ phẩm nội địa phải được kiểm nghiệm thành phần để đảm bảo hàm lượng chất và không có chất cấm. Mỹ phẩm nhập khẩu phải có giấy chứng nhận lưu hành tự do (CFS) để đảm bảo sản phẩm đã được phép lưu hành tại nước xuất khẩu. Trong khi đó, một số mỹ phẩm nhãn nước ngoài không đáp ứng được yêu cầu này mà vẫn bán trực tiếp cho người tiêu dùng Việt Nam.

Vấn đề thứ hai là môi trường kinh doanh. Doanh nghiệp đầu tư, kinh doanh thương mại điện tử tại Việt Nam phải đáp ứng nhiều thủ tục, điều kiện so với doanh nghiệp xuyên biên giới.

Đầu tiên là giấy phép. Doanh nghiệp phải thực hiện thủ tục đăng ký thành lập sàn thương mại điện tử – giấy phép chuyên ngành theo Nghị định 52/2013/ND-CP. Nếu là nhà đầu tư nước ngoài thì cũng phải xin giấy phép kinh doanh đối với hoạt động mua bán hàng hóa theo Nghị định 09/2018/ND-CP.

Cấp phép chỉ là bước khởi đầu. Các nền tảng thương mại điện tử thành lập pháp nhân trong nước cần phải tuân thủ nhiều nghĩa vụ hơn so với các nền tảng xuyên biên giới. Điều 36 Nghị định chuyên ngành về thương mại điện tử quy định 21 nghĩa vụ đối với doanh nghiệp. Con số này đối với các sàn thương mại điện tử xuyên biên giới chỉ là 3, theo Điều 67a cùng Nghị định. Nếu hoạt động không được đăng ký, họ không phải chịu bất kỳ nghĩa vụ nào.

Các doanh nghiệp nước ngoài như Temu đang áp dụng khuyến mại lên tới 80-90%, điều mà doanh nghiệp trong nước không được phép làm, vì luật pháp không cho phép.

Bất lợi hơn nữa nằm ở vấn đề thực thi. Mặc dù bề ngoài các quy định không mang tính phân biệt đối xử nhưng các sàn thương mại điện tử ở Việt Nam luôn là đối tượng chịu thiệt đầu tiên.

Gần đây, một số doanh nghiệp được yêu cầu thiết lập hệ thống chia sẻ dữ liệu. Khi thắc mắc sàn giao dịch xuyên biên giới có làm được hay không, doanh nghiệp nhận được câu trả lời: Doanh nghiệp trong nước nên làm trước, còn doanh nghiệp nước ngoài… nghĩ sau. “Còn bao lâu nữa?” – một chủ doanh nghiệp phàn nàn với tôi.

Bộ Tài chính đang đề xuất sàn thương mại điện tử phải kê khai, nộp thuế thay người bán. Một điều lo ngại của doanh nghiệp trong nước là việc tuân thủ của doanh nghiệp xuyên biên giới, bởi chỉ 1 năm sau, họ sẽ được hưởng lợi hàng chục tỷ đồng.

Tôi từng làm cố vấn phụ trách khảo sát cho một nghiên cứu về thương mại điện tử. Khảo sát cho thấy, những khó khăn mà doanh nghiệp gặp phải nhiều nhất đến từ thể chế pháp lý chứ không phải từ vấn đề kinh doanh.

Sự phát triển của Internet thách thức các phương pháp quản lý truyền thống. Doanh nghiệp nước ngoài hiện nay không cần có mặt tại Việt Nam mà vẫn có thể cung cấp các dịch vụ xem phim, đặt phòng, thương mại điện tử cho người tiêu dùng tại Việt Nam.

Tôi thường gọi đùa họ là “người không có tóc”, còn doanh nghiệp trong nước là “người có tóc”, dễ bị bắt. Tất cả những điều này vô tình dẫn đến tình trạng “bảo vệ ngược”.

Do đó, các quy định và phương pháp quản lý cần phải thay đổi để đảm bảo môi trường kinh doanh công bằng, lành mạnh và hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp đầu tư vào Việt Nam. Chỉ khi đó các nhà đầu tư mới mới có động lực tham gia thị trường, thành lập doanh nghiệp và đóng góp vào sự phát triển kinh tế của Việt Nam.

Hùng Phạm